H γενική αρθρογραφία των εφημερίδων μας, η σχετική με την αμετάβλητη τακτική των Τούρκων στο θέμα των διαπραγματεύσεων καταλήγει στην άποψη, ότι οι Τούρκοι δεν είναι απλώς καθοδηγούμενοι και προστατευόμενοι, αλλά και συνειδητοί ρυθμιστές των συμφερόντων και των παραδοσιακών αντιδικιών τους.
Η Λαογραφία μπορεί να βοηθήσει την πολιτική ενημέρωση, αντλώντας από τα κείμενα της λαϊκής εμπειρίας (όλων των πλευρών) και παρουσιάζοντας γνώμες των παλαιών για τους συγχρόνους των, που όμως δεν παύουν να ισχύουν και για τις νεότερες γενεές.
Ήδη το 1923, ένας Έλληνας εκπαιδευτικός και λαογράφος από τη Μάνη, ο Γεράσιμος Καψάλης, δημοσίευσε στη «Λαογραφία» (τομ. 7) ενδεικτική μελέτη με τον παραπάνω τίτλο. Εσημείωσε, λοιπόν, ο Καψάλης περί τις 130 ελληνικές παροιμίες και φράσεις που αναφέρονται στους Τούρκους, όπως τους εγνώρισε από κοντά ο λαός μας στους αιώνες της κυριαρχίας τους και που τους χαρακτηρίζουν.
Βέβαια, και οι Έλληνες με κάποιον γενναίο αυτοέλεγχο, όπως παρατηρεί ο αείμνηστος καθηγητής της Λαογραφίας Δημήτριος Λουκάτος (έφυγε από τη ζωή τον Οκτώβριο 2003 με εξαίρετη διαύγεια, σε ηλικία 95 ετών), χρησιμοποιούμε τις παροιμίες που έλεγαν για μας οι Τούρκοι, και παρουσιάζουμε συχνά τον Ρωμιό με τα δικά του ελαττώματα.
Μια αντιπροσωπευτική επιλογή και από τις δύο παροιμιακές εθνοκρισίες δίδει ο καθηγητής Λουκάτος τις οποίες, εις μνημόσυνον, παραθέτω από κείμενο δικό του, στο οποίο βασίζεται εξολοκλήρου το παρόν δημοσίευμα και που μου παραχώρησε ο αλησμόνητος κοινός μας φίλος Ελευθέριος Πλατάκης, προ τριακονταετίας !
Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, τα γεγονότα, με την εισβολή στην Κύπρο και τις «διαπραγματεύσεις» που δεν τελειώνουν, δικαιώνουν σε πολλά τις κρίσεις των πατέρων μας και ερμηνεύουν τις σύγχρονες αντιθέσεις μας. «Έλεγαν λοιπόν οι πατέρες μας για τους Τούρκους : – Τούρκον είδες; Άσπρα (χρήματα) θέλει κι άλλον είδες; Κι άλλα θέλει ! Επίσης : – Ο Τούρκος άμα σου δει καλό πράμα, το κρατεί και σου λέει : «Ε, τώρα τούρκεψε!» (Είναι η αμετατόπιστη περίπτωση, που γνωρίζουμε στην Κύπρο). Από το αρπαχτικό αυτό veto των Τούρκων βγήκαν κι οι παλιές ελληνικές εκφράσεις για κάποιο πολύτιμο αντικείμενο που χάθηκε ή έσπασε : «Αυτό πάει, τούρκεψε»…
Άλλη : – Τον Τούρκο όλη μέρα να τον έχεις αγκαλιά, λίγο να τον αφήσεις για να ξαποστάσεις, σε λέει γκιαούρη ! Επίσης : – Ο Τούρκος τη φιλία την έχει στο γόνατο (μόλις σηκωθεί, πέφτει). – Ο Τούρκος και γεφύρι να γενεί, πάνω του μην περάσεις ! – Ο Τούρκος όλο «καλά» σου λέει, και το δικό του δεν τ’ αφήνει. – Ο Τούρκος σου δίνει βελόνι, για να σου πάρει γυνί (του αλετριού). – Ο Τούρκος σ’ ελεεί, ή για να πάει στον δικό του παράδεισο, ή για να σε κλέψει. Και : – Όπου πατήσει Τούρκος, χορτάρι δε φυτρώνει. Επίσης : – Ρώτησαν τους βουνίσιους : «Πως τα περνάτε το χειμώνα;» κι αποκρίθηκαν : «Κατά τα χιόνια και κατά τους Τούρκους!» Και μια υπερβολική παροιμία : – Τούρκος και καλός δε γίνεται ! (Είναι γνωστή και η έννοια του σκληρού και δυνατού, που δίνουμε στη λέξη «Τούρκος» (κι εμείς και οι άλλοι λαοί), ακόμα και για άψυχα, όπως το ξίδι, το σκόρδο, το σίδερο, ή για ξερότοπους (τουρκοβούνια) και σκληρότητες (τουρκοπαίδεψη) κ.α.
Για τις ιδιωτικές και κοινωνικές σχέσεις των Τούρκων με τους Ρωμιούς, (τους ραγιάδες βέβαια τότε), οι παροιμίες συνιστούν προσοχή και προφύλαξη. Λένε: – Τον Τούρκο φίλευε και τον κ… σου φύλαγε! – Σε Τούρκου σπίτι να τρως, αλλά να μην κοιμάσαι. – Όσο καλοπίνει ο Τούρκος, τόσο εσύ να πονηρεύεσαι. – Τούρκος και μουλάρι, εμπιστοσύνη δεν έχουν … Αλλά γι’ αυτά όλα χρειάζεται και κάποια αντίδραση : – Τον Τούρκο, ή δείρε τον ή μη τον φοβερίζεις.
Αναγνωρίζουμε όμως στον Τούρκο και μιαν αρετή, την υπομονή που την αντιπαραθέτουμε στη δική μας βιασύνη ή επιπολαιότητα : – Με τον αραμπά πιάνει ο Τούρκος το λαγό (ή : – «Με το γιαβάς – γιαβάς, όλα τα καταφέρνει»).
Περνάμε τώρα στην κριτική για τα ελαττώματα των Ρωμιών, που τα δείχνουμε με αυτοέλεγχο (και καλό μας κάνει), αλλά που υποτίθεται πως τα ξέρουν για μας έτσι (ή τα πρωτοείπαν) οι Τούρκοι.
Βασικό ελάττωμά μας είναι η βιαστική κι επιπόλαιη κάποτε σκέψη κι απόφαση : – Το μυαλό του ο Ρωμιός το έχει όξου από το φέσι του (τότε που όλοι τα φορούσαν). – Του Ρωμιού η γνώση έρχεται στέρου (δηλ. εκ των υστέρων) ή πιο υπερβολικά: «Έρχεται στο ψυχομάχημα»! Γι’ αυτό κι οι Τούρκοι έλεγαν συνήθως στα παιδιά τους : – Την πρώτη γνώση του Ρωμιού να την έχει τ’ άλογό μας (ορμητική) και τη δεύτερη εμείς ! (Πάλι καλά, που εκτιμούσαν τη δεύτερη, όπως άλλωστε κι οι αρχαίοι, που την έλεγαν «σοφότερη». Και πρέπει να θεωρούμε πάντα έξυπνη την αντίδραση του Κολοκοτρώνη, που για να μη χάνουμε την αισιοδοξία μας είπε, ότι οι Ρωμιοί είναι μουρλοί, αλλά έχουν Θεό φρόνιμο).
Άλλα ελαττώματά μας, σχολιασμένα κι από τους Τούρκους, είναι οι εσωτερικές έριδες κι η φιλαρχία. – Ρωμαίικος καβγάς, Τούρκικος χαλβάς! Ή: – Γκιαούρ καβγά, Μουσουλμάν πιλάφ! (Πολύ τους ευφραίνουν οι διχασμοί μας). Και για την πολυαρχία : – Τρεις Ρωμιοί, πέντε μπαϊράκια (σημαίες).
Όταν μετά την απελευθέρωση εξευρωπαϊστήκαμε, αλλά και πρωτύτερα, που είχαν επαφή με τους ταξιδεμένους Έλληνες οι Τούρκοι, συνήθιζαν να μη φεύγουν από τη γνώμη τους και να λένε : – Οι Ρωμιοί και με φουστανέλα και με παντελόνι Ρωμιοί είναι. Κατηγορούσαν και την πρώτη σύσταση του Κράτους μας, με τις φυσικές του (από δική τους υπαιτιότητα) ατέλειες, κι έλεγαν ειρωνικά : – Νόμος στο Ρωμαίικο!
Να το λένε και τώρα; Δεν τους πέφτει λόγος, από τις δικές τους εσωτερικές δυσχέρειες. Το λέμε όμως κι εμείς, αυτοελεγχόμενοι, από παλιά τουρκική επίδραση, για τα διοικητικά μας.
Αναφερθήκαμε στις λαϊκά διαπιστωμένες αυτές ιδιότητες των δύο λαών, όχι για να τις τονώσουμε ή να τις διαιωνίσουμε, αλλά για να τις έχουμε στο νου και να μη μένουμε αφελείς (ιδιαίτερα οι πολιτικοί μας) αγνοώντας τις προβιώσεις τους. Είναι ιδιότητες «ιστορικές» που κι αν σιγασθούν πολιτιστικά κι αποκοιμηθούν, ξαναξυπνούν εύκολα τις εκμεταλλεύσιμες ώρες. Τις αφυπνίζει ιδιαίτερα ο θρησκευτικός φανατισμός … Τι ειρωνεία, αλήθεια, οι θρησκείες να χωρίζουν αντί να ενώνουν τους λαούς!…
Θα μπορούσαμε να φτάναμε και σε ιδανικές γειτονικές σχέσεις, οι δύο λαοί, αν «μας άφηναν», κατά την παροιμία, «Οι Μεσογειακοί διαόλοι ν’ αγιάσουμε»…
Όσο όμως δεν μας αφήνουν, ας εξοπλιζόμαστε με τις εμπειρίες αυτές, που το λιγότερο συνιστούν σε μας τους Ρωμιούς «να βαστούμε κι ένα ξύλο», όταν κουβεντιάζουμε με τους Τούρκους.
«Τον Τούρκο κάμε σύντεκνο και το ραβδί σου βάστα», λέει μια κρητική παροιμία.
Toυ Γιάννη Χλουβεράκη
Πηγή: http://archive.patris.gr/
